Ο όρος «δίαιτες με λίγους υδατάνθρακες» (ή αλλιώς δίαιτες χαμηλές σε υδατάνθρακες ή με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη) είναι ένας ευρύς όρος που περικλείει πολλά δημοφιλή προγράμματα διατροφής (π.χ. δίαιτα Άτκινς, Σάουθ Μπιτς, Ζώνης, Ντουκάν), καθώς και διαιτολόγια που δεν ακολουθούν ένα αυστηρό πρόγραμμα, αλλά συνιστούν τη μείωση της κατανάλωσης τροφών με μεγάλη περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες.
Αν διαβάσεις τις έρευνες σχετικά με τις δίαιτες με λίγους υδατάνθρακες θα δεις ότι ο όρος αυτός περιγράφεται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Μία από τις διαφορές έγκειται στο ότι είτε λαμβάνεται υπόψη η ποσότητα των υδατανθράκων στη δίαιτα είτε το ποσοστό θερμίδων που προκύπτουν από τους υδατάνθρακες.
Η άλλη διαφορά είναι: «πόσο λίγους υδατάνθρακες»; Η συνήθης συνιστώμενη πρόσληψη σύμφωνα με τις Αμερικανικές Διατροφικές Οδηγίες και παρόμοιες πηγές για το ευρύ κοινό είναι ότι το 50-65% των θερμίδων της δίαιτας πρέπει να προέρχεται από τους υδατάνθρακες, πράγμα που σημαίνει ότι οτιδήποτε λιγότερο θεωρείται «με λίγους υδατάνθρακες». Μελέτες σε δίαιτες με λίγους υδατάνθρακες βρήκαν ότι τα ποσοστά κυμαίνονται από το 45% μέχρι και το 5%, ενώ οι συγγραφείς των βιβλίων διατροφής αναφέρουν παρόμοια στοιχεία. Με αυτό κατά νου, υπάρχουν τρεις κατηγορίες για τις δίαιτες με λίγους υδατάνθρακες.
- Αυτές που προτείνουν τη μείωση των υδατανθράκων. Ουσιαστικά, βασίζεται στην ιδέα ότι οποιαδήποτε μείωση στην ποσότητα των υδατανθράκων είναι βοηθητική, αφού ολοένα μεγαλύτερα ποσοστά ανθρώπων υπερβαίνουν την ποσότητα υδατανθράκων που ο οργανισμός είναι σε θέση να διαχειριστεί με ευκολία. Προσεγγίσεις αυτού του είδους εστιάζουν κυρίως στη μείωση ή τον αποκλεισμό της «πρόσθετης ζάχαρης» και των υπολοίπων «εξευγενισμένων υδατανθράκων’, ενώ το διατροφικό κίνημα «όχι λευκές τροφές» ανήκει εξίσου στην κατηγορία, γιατί αποκλείει από το διαιτολόγιο τη ζάχαρη, το λευκό αλεύρι, το λευκό ρύζι και τις πατάτες.
- Αυτές που προτείνουν τον καθορισμό της σωστής ποσότητας υδατανθράκων για κάθε οργανισμό. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κάθε άνθρωπος διαθέτει ένα διαφορετικό επίπεδο ανοχής στους υδατάνθρακες, ακριβώς όπως υπάρχουν άτομα που καταναλώνουν όλη μέρα ζάχαρη χωρίς καμία παρενέργεια και διαβητικοί που αδυνατούν να ελέγξουν τη γλυκόζη στο αίμα τους. Με το πέρας της ηλικίας, η ανοχή στους υδατάνθρακες συχνά φθίνει με αποτέλεσμα η γλυκαιμική αντίδραση του αίματος να είναι μεγαλύτερη απέναντι στους υδατάνθρακες, ακόμα κι αν η γλυκόζη του αίματος παραμένει σε «φυσιολογικά» επίπεδα. Συχνά, οι άνθρωποι αναπτύσσουν τη λεγόμενη αντίσταση στην ινσουλίνη (ινσουλινοαντοχή) ή τείνουν να πλησιάσουν τον προδιαβήτη (σημάδια ότι υπάρχει πιθανόν βλάβη στα β-κύτταρα που παράγουν ινσουλίνη στο πάγκρεας). Οι προσεγγίσεις που έχουν σαν στόχο να βοηθήσουν τα άτομα να βρουν τα ιδανικά επίπεδα υδατανθράκων συνήθως συνιστούν τη μείωσή τους σε αρκετά χαμηλά επίπεδα και τη σταδιακή επανένταξή τους μέχρι να παρατηρηθούν αρνητικά φαινόμενα, όπως: α. παύση της απώλειας βάρους, β. αύξηση βάρους, γ. επιστροφή της ‘λιγούρας’ για υδατάνθρακες, δ. περιορισμός του ελέγχου της γλυκόζης στο αίμα και ε. αύξηση των τριγλυκεριδίων στο αίμα. Αυτό ωθεί το άτομο να μειώσει ελαφρώς την πρόσληψη υδατανθράκων από εκείνο το σημείο. Παραδείγματα αυτού του είδους προσέγγισης είναι η δίαιτα του Άτκινς και η δίαιτα Σάουθ Μπιτς (South Beach).
- Οι κετογονικές δίαιτες. Mία κετογονική δίαιτα οδηγεί τον οργανισμό να χρησιμοποιήσει πρωτίστως το λίπος ως ενέργεια αντί για τη γλυκόζη, βάζοντας τον οργανισμό σε μια κατάσταση που ορισμένες φορές αποκαλείται «κετο-προσαρμογή» ή «προσαρμογή του λίπους». Αυτή η κατάσταση έχει ορισμένα μεταβολικά προνόμια όπως τη βελτιωμένη αντοχή, πχ. εφόσον ο οργανισμός χρησιμοποιεί το λίπος ως ενέργεια περιορίζεται η τάση να «ξεμένει από καύσιμα» είτε κατά τη διάρκεια της άσκησης είτε ανάμεσα στα γεύματα. Ένα είδος κετογονικής δίαιτας χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της επιληψίας και γίνονται έρευνες για την εφαρμογή της και στη θεραπεία άλλων διαταραχών. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν εξατομικευμένες διακυμάνσεις, μια δίαιτα μέτρια σε πρωτεΐνες και με λιγότερο από 60γρ. υδατάνθρακες ημερησίως έχει κετογονικό αποτέλεσμα στους περισσότερους οργανισμούς. Ορισμένα άτομα, μάλιστα, μπορούν να καταναλώσουν μέχρι και 100γρ. την ημέρα παραμένοντας σε κατάσταση κέτωσης.